Op zondag 21 december 2025 vindt in Nederland de kortste dag van het jaar plaats. Deze bijzondere dag, bekend als de winterzonnewende, markeert het moment waarop de zon haar laagste punt aan de hemel bereikt op het noordelijk halfrond. Hierdoor ervaren we de minste uren daglicht van het hele jaar. Na dit keerpunt beginnen de dagen langzaam maar zeker weer langer te worden, wat van oudsher in verschillende culturen als een teken van hoop en vernieuwing wordt gezien.
Dagreductie door de stand van de aarde
De oorzaak van de winterzonnewende ligt in de specifieke positie van de aarde ten opzichte van de zon. Op dit moment is het noordelijk halfrond het verst gekanteld van de zon. Daardoor bereikt het zonlicht ons onder een kleinere hoek en is de zon ook korter te zien aan de hemel. De winterzonnewende betekent dan ook de langste nacht en de kortste dag van het jaar.
In Nederland verschilt de exacte lengte van de dag afhankelijk van de geografische locatie. In Amsterdam, bijvoorbeeld, duurt de dag op 21 december ongeveer 7 uur en 40 minuten. In het zuidelijker gelegen Maastricht is de dag met 8 uur en 57 minuten iets langer. Dit verschil wordt veroorzaakt door de breedtegraad; hoe noordelijker een plaats ligt, hoe korter de dag tijdens de zonnewende.
Een astronomisch én symbolisch keerpunt
Hoewel de winterzonnewende een natuurkundig fenomeen is, heeft het ook grote symbolische betekenis gekregen. In bijna elke cultuur vormt het de grens tussen donkerte en licht, tussen eind en nieuw begin. Na weken van steeds kortere dagen wordt de terugkeer van het zonlicht verwelkomd als een teken van leven. Zo markeert de zonnewende het begin van de astronomische winter, maar ook een periode van overdenking en hoop.
Vele tradities en feesten die vandaag de dag nog gevierd worden, zijn beïnvloed door de oude gebruiken rondom de winterzonnewende. Zowel in het Westen als in andere delen van de wereld zijn hier duidelijke sporen van terug te vinden.
Oude vieringen van het licht
In het oude Rome vierde men in december het feest van Saturnaliën, gewijd aan de god Saturnus. Gedurende deze dagen werden sociale rollen omgedraaid: slaven mochten mee feesten met hun meesters, er werden geschenken uitgewisseld en uitgebreid feest gevierd. Saturnaliën stond voor overvloed, bevrijding en vooral licht, een belangrijk thema in deze donkere periode van het jaar.
In Scandinavië stond het joelfeest centraal. Hierbij werden grote vuren ontstoken om het donker te verdrijven en het licht terug te lokken. Deze rituelen zijn op sommige vlakken nog herkenbaar in de hedendaagse kerstvieringen, zoals het ontsteken van kaarsen en het samenkomen rond de haard. De symboliek van licht in de duisternis is hierin onmiskenbaar.
Interessant genoeg zijn deze gebruiken ook verweven geraakt met latere religieuze festiviteiten zoals Kerstmis, dat kort na de zonnewende valt. De keuze voor deze periode is vermoedelijk niet toevallig. Zelfs de Romeinse godin van het huwelijk, Juno, werd in bepaalde midwinterrituelen geëerd, wellicht als symbool van de herenigde eenheid tussen mensheid en natuurlicht.
Vieringen wereldwijd
Niet alleen in Europa, maar ook in andere delen van de wereld markeert men op symbolische wijze deze langste nacht van het jaar. In China viert men tijdens de zonnewende het Dongzhi-festival. Families komen dan samen om te genieten van typische gerechten zoals dumplings, waarmee warmte en saamhorigheid worden gedeeld. Het feest betekent letterlijk “extreem van de winter”, en staat voor het bereiken van het dieptepunt voordat de dageraad weer komt.
In Iran viert men Shab-e Yalda, ofwel “de nacht van Yalda”. Deze lange nacht wordt doorgebracht met familie en vrienden. Er worden gedichten voorgedragen, verhalen verteld en specifieke voedingsmiddelen gegeten zoals granaatappels en watermeloen. Deze symboliseren het licht dat uiteindelijk de duisternis overwint.
De zonnewende als moment van zelfreflectie
Terwijl de winterzonnewende een astronomisch moment is dat elk jaar op of rond 21 december valt, heeft het in de loop van de menselijke geschiedenis diepe spirituele en culturele betekenis gekregen. Of het nu gaat om Romeinse feesten, Scandinavische vuren of Aziatische familiemaaltijden – overal staat de terugkeer van het licht centraal.
In onze moderne samenleving, waarin we vaak onder kunstmatig licht en constante druk leven, kan de winterzonnewende nog steeds een moment van bezinning zijn. De kortste dag nodigt uit tot innerlijke rust, reflectie over het voorbije jaar en een voorzichtige blik op de toekomst. De natuur laat zien dat zelfs na de donkerste nacht, het licht altijd weer terugkomt.
Of je nu bewust stilstaat bij dit moment of het slechts ervaart als een donkerdere dag dan gewoonlijk, de winterzonnewende herinnert ons eraan hoe nauw we verbonden blijven met de ritmes van de aarde en de kosmos. De dagen mogen kort zijn, maar de belofte van groei en terugkeer van het licht blijft altijd aanwezig.
